Δημήτριος

I

Όνομα δύο βασιλιάδων της Μακεδονίας.

1. Δ. Α’ ο Πολιορκητής. Βλ. λ. Δημήτριος ο Πολιορκητής.

2. Δ. Β’, ο αποκαλούμενος Αιτωλικός (275 – 229 π.Χ.). Βασι

λιάς της Μακεδονίας (239-229 π.Χ.). Ήταν γιος του Αντίγονου Γονατά, τον οποίο διαδέχτηκε στην εξουσία. Η βασιλεία του χαρακτηρίστηκε από τον μακρόχρονο πόλεμο εναντίον των Αιτωλών, συμμάχων των Αχαιών (Δημητριακός πόλεμος), που τερματίστηκε με τη νίκη των Μακεδόνων στη Φυλακία (233). To 230 παρακίνησε τον βασιλιά των Ιλλυριών, Άγρωνα, να υπερασπίσει την Ακαρνανία από τους Αιτωλούς. Έναν χρόνο μετά ο Δ. πέθανε, ύστερα από την ήττα του από τους Δαρδάνους, οι οποίοι είχαν εισβάλει στο βασίλειό του.

II

Όνομα τριών βασιλιάδων της Συρίας.

1. Δ. Α’ ο Σωτήρ (187 – 150 π.Χ.). Ήταν γιος του Σέλευκου Δ’. Στάλθηκε στη Ρώμη ως όμηρος το 175 και παρέμεινε εκεί για αρκετό διάστημα. Εν τω μεταξύ, στον θρόνο διαδέχονταν τον πατέρα του, που είχε πεθάνει, ο Αντίοχος Δ’ ο Επιφανής και ο Αντίοχος Ε’ o Ευπάτωρ. Όταν δολοφονήθηκε ο απεσταλμένος της ρωμαϊκής Συγκλήτου στη Συρία Γναίος Οκτάβιος, ο Δ. κατόρθωσε να επιστρέψει στη Συρία, όπου έγινε κύριος του βασιλείου, αφού δολοφόνησε τον Αντίοχο Ε’ και κατέπνιξε τις εξεγέρσεις του Τιμάρχου στη Βαβυλωνία και του Ιούδα Μακκαβαίου. Ένας νέος μνηστήρας του θρόνου, ο Αλέξανδρος Α’ ο Βάλας, κέρδισε την υποστήριξη των Ρωμαίων και ο Δ. σκοτώθηκε πολεμώντας εναντίον του.

2. Δ. Β’ ο Νικάτωρ (166 – 125 π.Χ.). Ήταν γιος του Δημητρίου του Σωτήρα. Ανέτρεψε τον Αλέξανδρο Α’ τον Βάλα με τη βοήθεια του Πτολεμαίου του Φιλομήτορα (145) και επανέκτησε το βασίλειο. Το 140 αιχμαλωτίστηκε από τους Πάρθους και απελευθερώθηκε μόλις το 129. Έμεινε στον θρόνο για ακόμα τρία χρόνια και πέθανε στην Τύρο, μετά την ήττα του από έναν νέο διεκδικητή του θρόνου, τον Αλέξανδρο Ζαβίνα.

3. Δ. Γ’ ο Εύκαιρος (; – 88 π.Χ.). Ήταν γιος του Αντίοχου Η’ του Γρυπού. Κατόρθωσε, με τη βοήθεια της Αιγύπτου, να εκδιώξει τον Αντίοχο τον Ι’ το 95 π.Χ. Μοιράστηκε το βασίλειο με τον αδελφό του Φίλιππο Α’ της Συρίας, αλλά επιστρέφοντας από μία εκστρατεία στην Ιουδαία (88 π.Χ.), επιτέθηκε εναντίον του. Νικήθηκε όμως από τις δυνάμεις του αδελφού του και των συμμάχων του, μεταξύ των οποίων ήταν ο Μιθριδάτης Β’, βασιλιάς των Πάρθων. Ο Δ. αναγκάστηκε να παραδοθεί στον Μιθριδάτη και πέθανε στην αιχμαλωσία.

Δημήτριος Α’ ο Σωτήρ

Δημήτριος Β’ ο Νικάτωρ

III

Όνομα ηγεμόνων και μελών δυναστειών της αρχαιότητας.

1. Δ. ο Καλός (3ος αι. π.Χ.). Βασιλιάς της Κυρήνης (259-;). Ήταν γιος του Δημητρίου του Πολιορκητή και της Πτολεμαΐδας, κόρης του Πτολεμαίου Σωτήρα. Ο Δ. βοήθησε τον αδελφό του Αντίγονο Γονατά κατά τον Χρεμωνίδειο πόλεμο (266-263 π.Χ.) να νικήσει τον Αλέξανδρο Β’, βασιλιά της Ηπείρου, και να εξασφαλίσει έτσι τον θρόνο της Μακεδονίας. Η συμβολή του στον πόλεμο αυτό αποδείχτηκε αποφασιστική γιατί ανάγκασε τον Αλέξανδρο να καταφύγει στην Ακαρνανία για να σωθεί. Όταν το 259 π.Χ. πέθανε ο βασιλιάς της Κυρήνης, Μάγας, ο Δ., σε συνεννόηση με τον Αντίγονο Γονατά, πήγε στην Κυρήνη και έγινε ηγεμόνας της. Παντρεύτηκε την κόρη της χήρας Απάμας, Βερενίκη, και κήρυξε πόλεμο στον Πτολεμαίο τον Φιλάδελφο. Ο Δ. όμως έγινε τελικά μισητός στη Βερενίκη και στο στράτευμα για τις σχέσεις του με τη μητέρα της συζύγου του και γι’ αυτό τον δολοφόνησαν σε συνεννόηση με τον Πτολεμαίο. Μετά τον φόνο του Δ., η Βερενίκη παντρεύτηκε τον γιο του Πτολεμαίου, τον κατοπινό βασιλιά Πτολεμαίο Γ’ και έτσι η Κυρήνη πέρασε στο βασίλειο των Πτολεμαίων.

2. Δ. ο Φάριος (; – 214 π.Χ.). Ιλλυριός ηγεμόνας, από τη νησί Φάρος της Αδριατικής. Κατέλαβε την Κέρκυρα για λογαριασμό της Τεύτης, βασίλισσας της Ιλλυρίας, αλλά αργότερα παραχώρησε το νησί στους Ρωμαίους έναντι τμήματος της Ιλλυρίας. Πολέμησε στο πλευρό του βασιλιά της Μακεδονίας Αντιγόνου Δώσωνα στη μάχη της Σελλασίας (222 π.Χ.). Έπεσε όμως στη δυσμένεια των Ρωμαίων εξαιτίας της πειρατικής του δράσης και κατέφυγε στον βασιλιά της Μακεδονίας Φίλιππο Ε’, τον οποίο προσπάθησε να πείσει να συμμαχήσει με τον Αννίβα εναντίον των Ρωμαίων. Ο Φίλιππος τον έστειλε να καταλάβει την ακρόπολη της Μεσσήνης, όπου σκοτώθηκε σε μια έφοδο.3. Μακεδόνας ευγενής (206 – 181 π.Χ.). Ήταν γιος του Φιλίππου Ε’ και αδελφός του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας, Περσέα, νόθου γιου του Φιλίππου. Μολονότι ήταν νόμιμος διάδοχος του θρόνου, παραγκωνίστηκε από τον πατέρα του για χάρη του Περσέα, επειδή ο τελευταίος έτρεφε ανάλογο μίσος προς τους Ρωμαίους, όπως και ο πατέρας του. Μετά τη μάχη των Κυνός Κεφαλών (197 π.Χ.), ο Δ. παραδόθηκε ως όμηρος στους Ρωμαίους και αργότερα (184 π.Χ.) ο πατέρας του τον έστειλε στη Ρώμη με την εντολή να διαλύσει τις υποψίες των Ρωμαίων ότι οι Μακεδόνες ετοίμαζαν νέο πόλεμο εναντίον τους. Επειδή όμως οι Ρωμαίοι του απέδωσαν μεγάλες τιμές, ο Φίλιππος τον υποψιάστηκε για συμμαχία μαζί τους και ο Περσέας αργότερα τον σκότωσε.

4. Βασιλιάς της Βακτριανής (190; – 167 π.Χ.). Χάρη στις επιχειρήσεις του, τα σύνορα του βασιλείου του επεκτάθηκαν προς τις Ινδίες. Επιχείρησε να συγχωνεύσει τον ελληνικό πολιτισμό με τον πολιτισμό των Ινδιών, αλλά οι Έλληνες της Βακτριανής εναντιώθηκαν σε αυτή την πολιτική και o Δ. πέθανε σε μια εξέγερση.

Δημήτριος της Βακτριανής

IV

Όνομα διαφόρων ιστορικών προσώπων της αρχαιότητας.

1. Κωμωδιογράφος (5ος αι. π.Χ.). Έγραψε το έργο Σικελία, κωμωδία που αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος.

2. Αρχιτέκτονας (μέσα 5ου αι. π.Χ.). Καταγόταν από την Έφεσο. Σύμφωνα με τον Βιτρούβιο, ολοκλήρωσε, μαζί με τον Παιώνιο τον Εφέσιο, τον πρώτο ναό της Άρτεμης στην Έφεσο, τον οποίο είχε χτίσει ο Χερσίφρων.

3. Αθηναίος γλύπτης (τέλη 5ου – αρχές 4ου αι. π.Χ.). Καταγόταν από τον δήμο Αλωπεκής. Η περίοδος της καλλιτεχνικής του δραστηριότητας τοποθετείται μεταξύ 410 και 360 π.Χ. Δημιούργησε κυρίως ανθρώπινες μορφές, αποδίδοντας πιστά και με μεγάλη εκφραστική δύναμη τα χαρακτηριστικά τους. Κατασκεύαζε τα αγάλματά του σε χαλκό. Από τα έργα του αναφέρονται ένας ανδριάντας του Κορίνθιου στρατηγού Πέλιχου, το άγαλμα της Λυσιμάχης, ιέρειας της Αθηνάς, καθώς και ένα άγαλμα της Αθηνάς.

4. Δ. ο Αργείος. Ιστοριογράφος της ελληνιστικής περιόδου. Έγραψε το έργο Αιολικά.

5. Δ. ο Βυζάντιος (3ος αι. π.Χ.). Ιστοριογράφος. Από κείμενα του Διογένη του Λαέρτιου πληροφορούμαστε ότι έγραψε τα έργα Γαλατών διάβασις εξ Ευρώπης εις Ασίαν, σε δεκατρείς τόμους, και Τα περί Αντίοχον και Πτολεμαίον και την της Λιβύης υπ’ αυτών διοίκησιν, σε οκτώ τόμους.

6. Γεωμέτρης (3ος αι. π.Χ.). Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ερμηνεία του γεωμετρικού αριθμού του Πλάτωνα.

7. Μαθηματικός (3ος αι. π.Χ.). Έγραψε το έργο Γεωμετρία καθώς και ερμηνείες θεωριών του Ευκλείδη.

8. Εβραίος ιστορικός (3ος αι. π.Χ.). Σύμφωνα με μαρτυρία του Κλήμεντα του Αλεξανδρέα, έγραψε το έργο Περί των εν τη Ιουδαία βασιλέων.

9. Δ. ο Λάκων (2ος αι. π.Χ.). Επικούρειος φιλόσοφος. Καταγόταν από την πόλη των Βαργυλίων και, κατά τον Στράβωνα, μαθήτευσε κοντά στον επίσης επικούρειο Πρώταρχο. Ο Διογένης ο Λαέρτιος τον αναφέρει στον κατάλογο των επικούρειων, ως σύγχρονο του Ζήνωνα του Σιδώνιου. Από επιστημονικές έρευνες διαπιστώθηκε ότι o Δ. έγραψε μεγάλο αριθμό έργων, τα κυριότερα από τα οποία είναι: Εξήγησις γλωσσών Ιπποκράτους, Περί ποιημάτων, Περί ρητορικής και Περί γεωμετρίας.

10. Δ. ο Ιξίων (2ος αι. π.Χ.). Γραμματικός από το Αδραμύττιο της Μυσίας. Δάσκαλοί του υπήρξαν ο Αρίσταρχος στην Αλεξάνδρεια και ύστερα ο Κράτης στην Πέργαμο, των οποίων τις μεθόδους στην κριτική ερμηνεία του Ομήρου εφάρμοσε στο έργο του Εις Αρίσταρχον εξήγησις. Ασχολήθηκε με τον Ησίοδο και τον Αριστοφάνη, καθώς και με θέματα γραμματικής (ρημάτων) και λεξικογραφίας.

11. Δ. ο Απαμεύς (2ος αι. π.Χ.). Γιατρός. Ασχολήθηκε με την παθολογία και τη γυναικολογία. Έγραψε το έργο Περί Παθών, σε 12 τόμους, όπου διαχώρισε την πνευμονία από την πλευρίτιδα, και χρησιμοποιούσε πολλούς δικούς του όρους, οι οποίοι ισχύουν ακόμα και σήμερα (μανία, φρενίτιδα, ληθαργία, πριαπισμός κλπ.).

12. Δ. ο Τοπογράφος (2ος αι. π.Χ.). Ζωγράφος. Ήταν ειδικός στην απόδοση τοπίων. Εργάστηκε στην Αλεξάνδρεια επί Πτολεμαίου ΣΤ’ του Φιλομήτορα.

13. Δ. ο Αλεξανδρεύς (μέσα 2ου αι. π.Χ.). Σοφιστής. Έγραψε το έργο Περί ερμηνείας, όπου πραγματεύεται τη ρητορική τέχνη.14. Δ. ο Σκήψιος (2ος αι. π.Χ.). Φιλόλογος. Ήταν σύγχρονος του Αρίσταρχου, οπαδός της σχολής της Περγάμου. Έγραψε ένα περισπούδαστο έργο 30 τόμων, με τίτλο Τρωικός Διάκοσμος, το οποίο βασίζεται στον ομηρικό κατάλογο των πλοίων και δίνει πλήθος πολύτιμες ιστορικές, γεωγραφικές, μυθολογικές και λογοτεχνικές πληροφορίες. Το έργο αυτό, που διαβάστηκε και χρησιμοποιήθηκε πολύ από τους ανθρώπους των γραμμάτων έως το τέλος του 2ου αι. μ.Χ., αναφέρεται ότι τελικά χάθηκε.

15. Δ. ο Σύρος (1ος αι. π.Χ.). Ρήτορας. Καταγόταν από τη Συρία, αλλά άκμασε στην Αθήνα.

16. Δ. ο Βυζάντιος (μέσα 1ου αι. π.Χ.). Περιπατητικός φιλόσοφος. Ο Αθήναιος αποδίδει το έργο Περί ποιημάτων σε κάποιον Δ. Βυζάντιο, που ταυτίζεται πιθανώς με το πρόσωπο του φιλοσόφου. Στον ίδιο επίσης αποδίδεται και το έργο Δημητρίου προς τας Πολυαίνου απορίας.17. Δ. ο Κυνικός(1ος αι. μ.Χ.). Φιλόσοφος. Έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στη Ρώμη. Ο Βεσπασιανός τον καταδίκασε για την εχθρική του στάση εναντίον της αυτοκρατορικής εξουσίας, σε relegatio in insulam (εξορία σε νησί). Ήταν φίλος του Σενέκα, ο οποίος εκθείαζε την ευγλωττία και την περιφρόνησή του στα υλικά αγαθά. Στον Δ. (από όσο μπορούμε να γνωρίζουμε, γιατί ο ίδιος δεν έγραψε τίποτε) η κυνική και η στωική φιλοσοφία συγχωνεύονται με μία αντίληψη θρησκευτικής χροιάς.

18. Αργυροχόος (1ος αι. μ.Χ.). Καταγόταν από την Έφεσο. Ξεσήκωσε τον όχλο εναντίον του Αποστόλου Παύλου λέγοντας πως η χριστιανική διδασκαλία ήταν αντίθετη στα συμφέροντα της πόλης, επειδή ο ίδιος κατασκεύαζε αγάλματα της Άρτεμης.

19. Δ. ο Αρχίατρος (2ος αι. μ.Χ.). Γιατρός. Ήταν προσωπικός γιατρός του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου.

V

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Δ. μεγαλομάρτυρας, ο γνωστός ως Μυροβλήτης. Βλ. λ. Δημήτριος ο Μυροβλήτης.

2. Δ. μάρτυς ο εν Δαβουδίω (τέλη 3ου αι. – αρχές 4ου αι.). Μαρτύρησε την εποχή του Μαξιμιανού. Τιμάται στις 15 Νοεμβρίου.

3. Δ. ο θαυματουργός (14ος αι.). Ένας από τους άγιους προστάτες της Ρωσίας.

4. Δ. ο νεομάρτυς ή Τορνάρας ή Τορναράς (; – 1564). Αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους. Τιμάται στις 19 Μαρτίου.

5. Δ. ο νεομάρτυς ο εκ Φιλαδελφείας (; – 1697). Τεμαχίστηκε με μαχαίρια από τους Τούρκους. Τιμάται στις 2 Ιουνίου.

6. Δ. ο νεομάρτυς (; – 1784). Ήταν οινοπώλης στον Γαλατά της Κωνσταντινούπολης. Θανατώθηκε από τους Τούρκους. Τιμάται στις 27 Ιανουαρίου.

7. Δ. ή Μήτρος ο νεομάρτυς (; – 1794). Καταγόταν από την Πελοπόννησο. Εξισλαμίστηκε σε ηλικία 11 ετών, μεταστράφηκε όμως αργότερα στον χριστιανισμό και μετά την ομολογία της πίστης του στον Χριστό αποκεφαλίστηκε στις 22 Μαΐου 1794.

8. Δ. ο νεομάρτυς o Χίος (; – 1802). Καταγόταν από το Παλαιόκαστρο Χίου. Αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Κωνσταντινούπολη. Τιμάται στις 29 Ιανουαρίου.

9. Δ. ο νεομάρτυς ο Πελοποννήσιος (; – 1803). Καταγόταν από τη Λιγούδιστα Τριφυλίας. Αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Τρίπολη. Τιμάται στις 13 Απριλίου.

10. Δ. ο οσιομάρτυς (19ος αι.). Καταγόταν από τη Σαμαρίνα της Πίνδου. Με εντολή του Αλή Πασά Ιωαννίνων θανατώθηκε με εντοιχισμό. To μαρτύριό του περιγράφει ο αυτόπτης πρόξενος της Γαλλίας, Πουκεβίλ.

11. Δ. ο μάρτυς. Σύμφωνα με μία άποψη, ήταν φιλόσοφος και άρχοντας της πόλης Σκήψης. Μαζί του μαρτύρησαν η γυναίκα του, Ευανθία, και ο γιος τους Δημητριανός. Τιμάται στις 11 Σεπτεμβρίου.

12. Δ. o όσιος. Ήταν γνωστός και με το προσωνύμιο Σκευοφύλαξ. Τιμάται στις 25 Ιανουαρίου.

VI

Όνομα ιεραρχών της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Επίσκοπος Αλεξανδρείας (189 – 232). Υπήρξε αρχικά φίλος και στη συνέχεια πολέμιος του Πατέρα της Εκκλησίας, Ωριγένη.

2. Μητροπολίτης Ηρακλείας (τέλη 9ου αι. – αρχές 10ου αι.). Στον Δ. δώρισε ο αρχιεπίσκοπος Καισαρείας, Αρέθας, χειρόγραφο του έργου του Μάρκου Αυρήλιου Εις εαυτόν, το οποίο o Αρέθας είχε αντιγράψει από σχεδόν κατεστραμμένο χειρόγραφο.

3. Μητροπολίτης Κυζίκου (11ος αι.). Έγραψε πολλά έργα από τα οποία δημοσιεύτηκαν μόνο ορισμένες κανονικές διατριβές του, ενώ τα υπόλοιπα, καθώς και οι πέντε λόγοι του, παραμένουν ακόμα ανέκδοτα. Στον Δ. αποδίδεται και η Έκθεση των πλανών Ιακωβιτών και Αρμενίων, έργο που δημοσιεύτηκε με το όνομα του Φιλίππου του Αναχωρητού.

4. Δ. ΧωματιανόςΧωματηνός (12ος–13ος αι.). Αρχιεπίσκοπος Αχρίδος (1217-35). Υπήρξε ονομαστός κανονολόγος. Διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στη δημιουργία της ελληνικής αυτοκρατορίας της Θεσσαλονίκης μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204). Το 1227 έστεψε στη Θεσσαλονίκη τον Θεόδωρο Δούκα αυτοκράτορα των Ρωμαίων. Από τα έργα του έχουν εκδοθεί μία συλλογή νομοκανονικών πραγματειών, είκοσι κανονικές ερωτήσεις και αποκρίσεις, σύντομος βίος του Αγίου Κλήμεντος, οκτώ ακρόστιχοι κανόνες και ένα επίγραμμα.

5. Δ. Τουπτάλα (1651 – 1709). Μητροπολίτης Ροστόβ και Γιαροσλάβ (1702-9). Το κοσμικό του όνομα ήταν Δανιήλ. Καταγόταν από ευγενή οικογένεια Κοζάκων της Ουκρανίας. Ασχολήθηκε επίσης και με τη συγγραφή βιβλίων. Σπούδασε στην Ακαδημία Κιέβου, χρίστηκε επίσκοπος Ροστόβ και ίδρυσε μία από τις πιο δραστήριες σχολές της εποχής. Έγραψε ύμνους και θρησκευτικά έργα. Τα κυριότερα έργα του είναι: Θεραπεία της ψυχής και Η παραμυθία του ανθρώπου. Ο Μέγας Πέτρος ζήτησε τη συνδρομή του για να καταπολεμήσει τις αντιμαχόμενες αιρέσεις. Τότε o Δ. έγραψε την Πέτρα της αλήθειας, που στρέφεται κατά των προτεσταντών. Συνέγραψε ακόμα θρησκευτικά δράματα, που παίζονταν για πολύ καιρό με μεγάλη επιτυχία, και συμπλήρωμα στους βίους των αγίων, γνωστό με τον τίτλο Εκκλησιαστικοί χρόνοι.

6. Δ. Σεμένοφ-Ρουντνιόφ (1737 – 1795). Επίσκοπος του Σιέφσκ (1782-83) και ύστερα του Νίζνι-Νόβγκοροντ (1783-94). Καταγόταν από τη Ρωσία. Έγραψε πολλά έργα, μεταξύ των οποίων τη Σύνοψη της χριστιανικής διδασκαλίας (Πετρούπολη, 1771). Ήταν επίσης ο εκδότης του έργου του Θεοφάνη Περί του αγίου Πνεύματος, το οποίο προλόγισε ο ίδιος (Γκότα, 1772).

7. Δ. Πάβλοβιτς (Ποζάρεβατς, Σερβία 1846 – ;). Πατριάρχης Σερβίας (1920-30). Μετά την ένωση της Εκκλησίας της Σερβίας με τη μητρόπολη Κάρλοβιτς, τις επισκοπές Βοσνίας, Ερζεγοβίνης και Δαλματίας και την αυτοκέφαλη Εκκλησία του Μαυροβουνίου το 1919, καθώς και την ανακήρυξη της ενωμένης αυτής Εκκλησίας σε πατριαρχείο το 1920, ο Δ. εξελέγη πρώτος πατριάρχης. Έγραψε επιστημονικές πραγματείες και εξέδωσε το έργο το Τυπικόν του αγίου Σάββα.

VII

Όνομα βυζαντινών ηγεμόνων.

1. Δ. Μομφερατικός (τέλη 12ου – αρχές 13ου αι.). Βασιλιάς της Θεσσαλονίκης. Ήταν γιος του πρώτου Φράγκου βασιλιά της Θεσσαλονίκης, Βονιφάτιου. Διαδέχτηκε τον πατέρα του, όταν αυτός σκοτώθηκε σε μάχη εναντίον των Βουλγάρων, και τέθηκε, εξαιτίας της μικρής ηλικίας του, υπό την κηδεμονία του κόμη της Βιανδράτης, Οβέρτου. Μέχρι την κατάληψη της Θεσσαλονίκης (1122) από τον δεσπότη της Ηπείρου Θεόδωρο Άγγελο, τη διακυβέρνηση του κράτους είχε αναλάβει, ως επίτροπος του Δ., η μητέρα του, Μαργαρίτα η Ουγγαρική. Ο Δ., μαζί με τον αδελφό του Γουλιέλμο τον Μομφερατικό, τέθηκε επικεφαλής στρατού που συγκεντρώθηκε με φροντίδα και χρήματα του πάπα Ονωρίου και επιχείρησε εκστρατεία για την ανάκτηση του θρόνου του. Λίγο όμως μετά την άφιξή τους στη Θεσσαλονίκη, ο Γουλιέλμος πέθανε και ο Δ., άβουλος και άτολμος όπως ήταν, δεν τόλμησε να συνεχίσει μόνος του την εκστρατεία και επέστρεψε άπρακτος στην Ιταλία όπου, αργότερα, πέθανε.

2. Δημήτριος Παλαιολόγος (; – Αδριανούπολη 1470). Δεσπότης του Μοριά (1449-60). Ήταν ένας από τους αδελφούς των τελευταίων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου Ιωάννη Η’ και Κωνσταντίνου ΙΑ’. Διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των αδελφών για τη διαδοχή του Ιωάννη Η’. Η καταστρεπτική αυτή σύγκρουση στις παραμονές της πτώσης της αυτοκρατορίας συνεχίστηκε μεταξύ των αδελφών Θωμά και Δημητρίου. Οι τελευταίοι μοιράστηκαν το δεσποτάτο του Μοριά ύστερα από την άνοδο του αδελφού τους, δεσπότη του Μοριά Κωνσταντίνου, στον αυτοκρατορικό θρόνο (Κωνσταντίνος ΙΑ’). Οι δύο αδελφοί κατέφυγαν επανειλημμένα στους Τούρκους ζητώντας τη βοήθεια και τη μεσολάβησή τους, σε μια περίοδο που η Κωνσταντινούπολη έδινε τον ύστατο αγώνα. Το 1460 καταλύθηκε το δεσποτάτο και ο Δ. παρέδωσε τον Μιστρά στους Τούρκους. Ενώ ο Θωμάς κατέφυγε στην Ιταλία, ο Δ., που ως ανθενωτικός είχε κακές σχέσεις με τους Λατίνους, κατέληξε στην αυλή του σουλτάνου. Αργότερα κατόρθωσε να διοριστεί διοικητής της Αίνου από τον τελευταίο, έπεσε όμως σε δυσμένεια τα τελευταία χρόνια της ζωής του και πέθανε σε μοναστήρι της Αδριανούπολης.

VIII

Όνομα διαφόρων ιστορικών προσώπων των βυζαντινών και μεταβυζαντινών χρόνων.

1. Κληρικός (12ος αι.). Κατηγορήθηκε ως αιρετικός για τη μελέτη του έργου Ο πατήρ μείζων μου εστί.

2. Δ. ο Πεπαγωμένος (13ος αι.). Γιατρός. Έζησε στα χρόνια του αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγου (1261-83). Έγραψε τα επιστημονικά συγγράμματα Σύνταγμα περί ποδάγρας (Παρίσι, 1558) και Περί της των ιεράκων ανατροφής τε και θεραπείας (Παρίσι, 1612).

3. Δ. ο Κυδώνιος (14ος αι.). Σοφιστής. Καταγόταν από τις Κυδωνίες της Κρήτης. Σπούδασε λατινικά και θεολογία στο Μιλάνο. Έγραψε το έργο Μονωδία, το οποίο αφιέρωσε στους νεκρούς της Στάσης της Θεσσαλονίκης του 1343 κ.ά. Σώζεται επιστολή του προς τον αυτοκράτορα Μανουήλ Παλαιολόγο, στην οποία τον συγχαίρει για την ανάρρησή του στον θρόνο.

4. Δ. ο Θεσσαλονικεύς (16ος αι.). Είναι γνωστός και ως Δ. o Μυσός. Ήταν διάκονος του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, σύνδεσμος του Γερμανού θεολόγου μεταρρυθμιστή Μελάγχθονα με την ορθόδοξη Ανατολή. Έγραψε το έργο Αυγουσταία ομολογία, έπειτα από επιτόπια έρευνα στη Γερμανία για το κίνημα των Διαμαρτυρομένων.

5. Δ. ο Σισίνιος (16ος αι.). Σώθηκαν δύο κώδικες με κείμενά του, που βρίσκονται στο μοναστήρι των Αγίων Τεσσαράκοντα κοντά στη Σπάρτη.

6. Ιερέας (16ος αι.). Ήταν, πιθανώς, σύγχρονος του Μιχαήλ Δαμασκηνού. Υπήρξε εξαιρετικός ζωγράφος της Κρητικής σχολής, του οποίου σώζονται δύο εικόνες στη μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά και στο μετόχι της ίδιας μονής στη Ζάκυνθο, με την παράσταση του Αγίου Αντωνίου και γύρω τις εικόνες δώδεκα προφητών. Μία τρίτη εικόνα του, που αναπαριστά τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και βρισκόταν στον ναό του Αγίου Δημητρίου του Κόλλα στη Ζάκυνθο, κάηκε στους σεισμούς του 1953.

7. Ιερέας (αρχές 17ου αι.). Φιλοτέχνησε τις αξιόλογες τοιχογραφίες του ναού της Επισκοπής στην Αίγινα το 1609-10 και του ναού του Αγίου Δημητρίου στο Μαρούσι Αττικής το 1622. Είναι εκπρόσωπος της λαϊκής τέχνης που συνηθιζόταν στη Στερεά Ελλάδα καθώς και σε μερικά νησιά.

8. Δ. ο εκ Γραμμένου (17ος αι.). Άσκησε το επάγγελμα του δασκάλου σε σχολεία του Βάλτου και της Ηπείρου.

9. Ιερέας (18ος αι.). Αγιογράφησε τον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου στο Κορωπί Αττικής το 1732, σε συνεργασία με τους Γεώργιο και Αντώνιο Μάρκο, Νικόλαο Μπενιζέλο και Γεώργιο Κυπριώτη.

10. Δ. ο Δομέστικος (19ος αι.). Μουσικός. To πραγματικό του όνομα ήταν Αντωνιάδης.

IX

(Dmitry).Όνομα Ρώσων ηγεμόνων.

1. Δ. Α’ Αλεξάνδροβιτς(Dmitry A’ Aleksandrovich, 1234 – 1294). Μέγας ηγεμόνας της Ρωσίας. Ήταν γιος του μεγάλου ηγεμόνα Αλέξανδρου Νιέφσκι και διαδέχτηκε στον θρόνο τον θείο του Βασίλειο Γιαροσλάβιτς. Στη διάρκεια της βασιλείας του, η Ρωσία δοκιμάστηκε από μία σειρά εμφυλίων πολέμων και υπέστη πολλές καταστροφές από τους Τατάρους. Ο Δ. ήρθε γρήγορα σε σύγκρουση με τους κατοίκους του Νόβγκοροντ, οι οποίοι είχαν επιχειρήσει, με τη βοήθεια του βασιλιά της Σουηδίας, να αποκαταστήσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς της ηγεμονίας τους. Έπειτα από σκληρό αγώνα, τους εξανάγκασε να δεχτούν την τοποθέτηση φρουράς στο κάστρο του Καπόριγιε, που είχε χτίσει στα παράλια του Φινικού κόλπου για να εμποδίσει τους Σουηδούς και τους Γερμανούς να συνδράμουν από τη θάλασσα τους πολίτες που τον αντιστρατεύονταν. Στο διάστημα αυτό, ο αδελφός του Ανδρέας έπεισε τους Τατάρους να εισβάλουν στην επικράτεια του Δ., με σκοπό να σφετεριστεί τον θρόνο της ηγεμονίας. Οι Τάταροι κυρίεψαν τότε τις ηγεμονίες Μουρόμ, Σουζντάλ, Βλαντιμίρ Ροστόβ και Τβερ και αναγνώρισαν ως μέγα ηγεμόνα τον Ανδρέα, υποχρεώνοντας τον Δ. να καταφύγει στο φρούριο του Καπόριγιε, όπου τελικά αιχμαλωτίστηκε από τους κατοίκους του Νόβγκοροντ. Ο Δ. αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Ρωσία, αλλά λίγο αργότερα, με την ευκαιρία της αποχώρησης των Τατάρων από τη χώρα του, έσπευσε να ανακτήσει τον θρόνο, υποκινώντας τους κατοίκους του Τερεσλάβ σε εξέγερση κατά του Ανδρέα και πείθοντας τον πανίσχυρο στρατηγό των Τατάρων Νογάι για το δίκαιο του αγώνα του. H προσπάθειά του αυτή στέφθηκε από επιτυχία και σύντομα επανέκτησε τον θρόνο της Ρωσίας. Ο Ανδρέας όμως, παρά τη δυσάρεστη γι’ αυτόν τροπή των πραγμάτων, συνέχισε να ραδιουργεί εναντίον του αδελφού του και να υπονομεύει με διάφορες ενέργειες τη θέση του, ώσπου τελικά κατόρθωσε να τον εξαναγκάσει να του παραχωρήσει τον θρόνο και να τον αναγνωρίσει ως νόμιμο αντικαταστάτη του.

2. Δ. Ιβάνοβιτς ο Ντονσκόι (Dmitry Ivanovich Donskoi,1350 – 1389). Ρώσος ηγεμόνας του Βλαντιμίρ-Σουζντάλ. Ήταν γιος του Ιβάν Β’ του Πράου. Χάρη στην πολιτική της Εκκλησίας και ιδιαίτερα του μητροπολίτη Αλέξιου, κατόρθωσε να εδραιώσει την εξουσία του και να διατηρήσει το κράτος του. Ο Δ. έχτισε το πρώτο οχυρό τείχος της Μόσχας, το Κρεμλίνο. Είχε μεγάλες ικανότητες και γρήγορα έγινε ισχυρότατος μονάρχης. Πολέμησε εναντίον των Τατάρων και το 1380 νίκησε τον Μογγόλο Χάνο Μαμάι στο Κουλίκοβο, χωρίς ωστόσο να κατορθώσει να απελευθερώσει όλο το ρωσικό έδαφος από τη μογγολική κυριαρχία.3. Σφετεριστής του τσαρικού θρόνου (τέλη 16ου αι. – αρχές 17ου αι.). Έζησε στα χρόνια του τσάρου Μπόρις Γκοντουνόφ (1598-1605). Την εποχή εκείνη οι βογιάροι ζητούσαν τον διαμελισμό της αυτοκρατορίας και ο λαός υπέφερε. Διαδόθηκε η φήμη ότι o γιος του Ιβάν Δ’, Δημήτριος, ζούσε και τότε παρουσιάστηκε ο Δ., που κατόρθωσε να πείσει ότι αυτός ήταν ο γιος του τσάρου και να ξεσηκώσει όλους τους δυσαρεστημένους. Ιστορικές μαρτυρίες υποστηρίζουν ότι, στην πραγματικότητα, ήταν o μοναχός Γρηγόριος Οπτέριεφ. Ο Ψευδο-Δημήτριος, όπως είναι κυρίως γνωστός, μπήκε θριαμβευτικά στη Μόσχα και παρέμεινε στην εξουσία για έντεκα μήνες. Το 1606, ο πρίγκιπας Βασίλειος Σουίσκι οργάνωσε συνωμοσία, που κατέληξε στη δολοφονία του Δ. και στη διαπόμπευση του νεκρού στους δρόμους της Μόσχας.

X

Όνομα μητροπολιτών της Εκκλησίας της Ελλάδος και του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

1. Δ. Κομματάς (Κωνσταντινούπολη 1952 –). Μητροπολίτης Σεβαστείας (1990-), Υπέρτιμος και Έξαρχος Παφλαγονίας. Σπούδασε στις θεολογικές σχολές της Χάλκης (1971) και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1975) και μετεκπαιδεύτηκε στο αγγλικανικό θεολογικό κολέγιο Όουκ Χιλ του Λονδίνου (1980-81). Χειροτονήθηκε διάκονος το 1974. Υπηρέτησε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο αρχικά ως τριτεύων, στη συνέχεια ως δευτερεύων και, τέλος, ως μέγας αρχιδιάκονος. Το 1990 εξελέγη τιτουλάριος μητροπολίτης Σεβαστείας από την Ιερά Σύνοδο του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Διετέλεσε ηγούμενος της μονής Ζωοδόχου Πηγής Βαλουκλή, διευθυντής του ιδιαίτερου γραφείου του πατριάρχη, πατριαρχικός έξαρχος στην Αμερική και στο Άγιον Όρος και το 1998 εκπρόσωπος του πατριαρχείου στις κληρικολαϊκές συνελεύσεις των αρχιεπισκοπών Αυστραλίας και Αμερικής.2. Δ. Μπεκιάρης (Λουτράκι 1948 –).Μητροπολίτης Γουμένισσας, Αξιούπολης και Πολυκάστρου. Σπούδασε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1975 χειροτονήθηκε διάκονος και το 1976 πρεσβύτερος στην Καβάλα. Εργάστηκε αρχικά ως καθηγητής στη μέση και εκκλησιαστική εκπαίδευση, ενώ διετέλεσε ιεροκήρυκας στις μητροπόλεις Φιλίππων και Λαρίσης. Από το 1984 τοποθετήθηκε πρωτοσύγκελος της Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Τον Νοέμβριο του 1984 εξελέγη ηγούμενος της μονής Ασωμάτων-Πετράκη. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών διετέλεσε αντιπρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου του Γενικού Φιλόπτωχου Ταμείου και του ιδρύματος Νεότητας, διευθυντής Νεότητας και πρώτος γενικός διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού της Εκκλησίας. Το 1989 εξελέγη μητροπολίτης Λαρίσης και το 1991 τοποθετήθηκε στη νεοϊδρυθείσα τότε μητρόπολη Γουμένισσας, Αξιουπόλεως και Πολυκάστρου, όπου έχει αναπτύξει έντονη πνευματική και κοινωνική δράση. Παράλληλα έχει πλούσιο συγγραφικό έργο. Σημειώνεται πως το βιβλίο του Η ζωή εκ τάφων έχει σημειώσει, ήδη, περισσότερες από 30 εκδόσεις.

XI

(Τρακατέλλης, Θεσσαλονίκη 1928 –). Αρχιεπίσκοπος Αμερικής (1999-), Υπέρτιμος και Έξαρχος Ωκεανών, Ατλαντικού τε και Ειρηνικού. Σπούδασε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη φιλοσοφική σχολή του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ (ΗΠΑ), όπου απέκτησε μεταπτυχιακό τίτλο και αναγορεύτηκε διδάκτορας. Διετέλεσε καθηγητής στη θεολογική σχολή της Βοστόνης, ενώ δίδαξε και στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Ανέπτυξε αξιόλογη κατηχητική δράση, ως μέλος της αδελφότητας Ζωή, ενώ σημαντικό είναι και το συγγραφικό και μεταφραστικό έργο του. Είναι κάτοχος της γαλλικής, της αγγλικής, της γερμανικής, της λατινικής, της κοπτικής και της εβραϊκής γλώσσας. Έλαβε μέρος στο Δ’ Διεθνές Πατρολογικό συνέδριο της Οξφόρδης καθώς και σε πολλά άλλα θεολογικά και εκκλησιαστικά συνέδρια. Το 1967 εξελέγη τιτουλάριος επίσκοπος Βρεσθένης (βοηθός στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών), ενώ αργότερα προήχθη σε τιτουλάριο μητροπολίτη. Το 1999, με απόφαση της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, ορίστηκε αρχιεπίσκοπος Αμερικής, υπέρτιμος και έξαρχος Ωκεανών, Ατλαντικού τε και Ειρηνικού. Από τη θέση αυτή έχει επιτελέσει σημαντικό οργανωτικό, πνευματικό, κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο. Έργα του είναι: Ένας άνθρωπος μιλάει στον Θεό, Ιησούς, Παρουσία Χριστού κ.ά. (τα δύο τελευταία είναι μετάφραση έργων ανώνυμου μοναχού από τη γαλλική).

* * *

ο (AM Δημήτριος, Α και δημήτριος, -ον) [Δημήτηρ]

ως κύρ. όν. Δημήτριος

αρχ.

1. αυτός που ανήκει ή αναφέρεται στη θεά Δήμητρα και τη γεωργία («βίον δημήτριον» — γεωργικό Αισχ.)

2. ονομασία μήνα στη Βιθυνία

3. το ουδ. εν. ως ουσ. Δημήτριον

ναός τής Δήμητρας

4. τὰ Δημήτρια

α) γιορτή προς τιμήν τής Δήμητρας

β) γιορτή προς τιμήν τού Δημητρίου τού Πολιορκητή.